اوردوز چیست و چگونه منجر به مرگ می شود؟

متاسفانه با رشد مصرف مواد مخدر و افزایش شمار معتادان در جامعه شاهد افزایش مرگ و میر و عوارض ناشی از اوردوز (Overdose) نیز هستیم.

بیش مصرفی یا اوردوز به مصرف بیش از حد و اندازه دارو یا ماده مخدر و اعتیادآور گفته می شود. در این حالت بدن مصرف کننده نمی تواند به سرعت دارو یا ماده مخدر را سم زدایی و از بدن خارج کند. بنابراین مسموم شده و آسیب جدی می بیند. اوردوز حتی ممکن است منجر به کما و مرگ شود.

آیا می دانید دلیل اوردوز چیست؟ اوردوز چه علائمی دارد و عوارض آن برای فرد چیست؟ اوردوز چگونه باعث مرگ می شود؟ آیا مصرف مواد مخدر بعد از درمان اعتیاد ممکن است منجر به اوردوز شود؟ در این مقاله قصد داریم به بررسی علل و عوارض اوردوز بپردازیم. تا پایان با ما همراه باشید.

اوردوز چه زمانی اتفاق می افتد؟

بیش مصرفی زمانی اتفاق می افتد که فرد به طور سهوی یا عمدی (به قصد آسیب رساندن به خود و خودکشی) بیش از حد توان بدن خود دارو یا ماده مخدر مصرف کند. کسانی که به صورت عمدی اوردوز می کنند اغلب به بیماری های روانی مبتلا هستند.

مصرف چند ماده مخدر به صورت همزمان، استفاده از مواد مخدر همراه با الکل، مصرف بیش از حد داروهای اپیوئیدی از جمله کدئین، مورفین، متادون، ترامادول و بوپرنورفین بیش از مقدار معمول و تجویز شده نیز می تواند منجر به اوردوز شود.

برخی افراد نیز نسبت به داروها یا مواد خاصی حساسیت بیشتری از خود نشان می دهند و با مقادیر پایینی از آن هم دچار مسمومیت می شوند. بنابراین احتمال اوردوز این افراد حتی با مصرف دوز نرمال یک دارو نیز ممکن است.

حتما بخوانید: عوارض حشیش بر صورت چیست؟

علائم اوردوز

علائم اوردوز با مواد و داروهای مختلف با هم متفاوت است. اما علائم متداول و مشترکی نیز وجود دارد. آشنایی با این علائم به شما کمک می کند که بتوانید به موقع و به طرز صحیحی با فردی که اوردوز کرده، برخورد نمایید.

مشاهده هریک از علائم زیر در خود یا نزدیکان می تواند هشداری برای اوردوز باشد. در این شرایط سریعا با فوریت های پزشکی تماس بگیرید. زمان رسیدن کمک های پزشکی تاثیر بسزایی در نجات فرد و کاهش عوارض اوردوز دارد.

• مشکل تنفسی شدید
• انسداد مجاری هوا و صدای خرخر از گلوی فرد
• درد قفسه سینه
• درد شکم
• گشاد شدن مردمک چشم
• کبودی سرانگشتان و لب ها
• تب بالا
• رعشه و تشنج
• تهوع و استفراغ
• بی قراری
• رفتار خشونت آمیز و تهاجمی
• گیجی
• عرق سرد
• گرم و خشک شدن پوست
• هذیان گویی و توهم
• عدم تعادل در راه رفتن
• کاهش علائم حیاتی مانند دنای بدن، تعداد تنفس، نبض و فشار خون
• پارانویا
• عدم واکنش به محرک ها
• بیهوشی
• کما و مرگ

احتمال اوردوز کدام ماده مخدر بیشتر است؟

احتمال اوردوز مواد مخدر و داروهای مختلف با هم متفاوت است. بر اساس آمار و مطالعات انجام شده مواد مخدر زیر بیشترین میزان اوردوز و مرگ و میر ناشی از آن را داشته اند:

• اوردوز تریاک و مشتقات گیاه خشخاش: تریاک و مشتقات آن مانند متادون، مورفین، هروئین، فنتانیل، اکسی کودون و هیدروکودون بیشترین آمار بیش مصرفی را به خود اختصاص داده اند. (در مقاله‌ای دیگر از بلاگ کلینیک تهران پاک درباره اینکه ترک متادون در خانه چند روز طول میکشد توضیح داده‌ایم که پیشنهاد می‌کنیم آن را نیز حتما بخوانید)
• اوردوز کوکائین: کوکائین به عنوان دومین عامل اوردوز و مرگ ناشی از آن شناخته می شود. اگرچه کوکائین به تنهایی علت مرگ مستقیم در اوزدوز نیست اما به دلیل اینکه معمولا با الکل و مخدر های دیگر مانند بنزودیازپین و مشتقات تریاک مصرف می شود، موجب مرگ فرد خواهد شد.
• اوردوز بنزودیازپین: بنزودیازپین حاوی آلپرازولام و دیازپام است. مانند کوکائین این ماده نیز به تنهایی منجر به مسمومیت شدید نمی شود. اما مصرف همزمان ان با الکل، مشتقات تریاک و داروهای مسکن ریسک اوردوز را افزایش می دهد.
• اوردوز شیشه: شیشه یا کریستال قوی ترین نوع مت آمفتامین است. در سال های اخیر آمار اوردوز با مت آمفتامین ها به شدت افزایش یافته است.
• اوردوز الکل: بخش قابل توجهی از اوردوز منجر به مرگ ناشی از بیش مصرفی الکل است. همچنین الکل تاثیر سایر مواد مخدر بر بدن را افزایش می دهد. بنابراین مصرف همزمان الکل و مواد مخدر دیگر خطر اوردوز را افزایش می دهد.
• مصرف همزمان چند مخدر (الگو چند مخدری): همانطور که در موارد قبلی اشاره شد مصرف همزمان چند ماده مخدر فشار زیادی به بدن وارد کرده و با ایجاد مسمومیت شدید در بدن احتمال اوردوز را به شدت افزایش می دهد. از جمله موارد ترکیبی که به شدت خطرناک مصرف داروهای سرکوب کننده ای مانند تماز (تمازپام)، بنزودیازپین هایی مانند آلپرازولام (زاناکس) و الکل همزمان با موادی مانند هروئین، اکسی کودون (اکسی کانتین) و مورفین است که خطر اوردوز را تا حد زیادی افزایش می دهد.

حتماً بخوانید :عوارض اعتیاد به تریاک و شناخت علائم آن

عوامل موثر در افزایش خطر اوردوز

اعتیاد طولانی مدت به هرنوع ماده مخدر موجب مسمومیت می شود. برخی عوامل احتمال بروز اوردوز و عوارض ناشی از آن را بیشتر هم می کند.

• افزایش تدریجی مقدار مصرف ماده مخدر
• پایین بودن تحمل و مقاومت بدن
• سابقه اوردوز و بیش مصرفی
• سابقه اقدام به خودکشی
• تزریق مواد
• قطع ناگهانی برنامه درمان اعتیاد
• شروع مجدد مصرف مواد بعد از درمان اعتیاد
• مصرف مقدار زیادی مخدر در یک وعده
• مصرف همزمان چند ماده مخدر با هم یا ماده مخدر همراه با الکل
• وابستگی روانی شدید به مواد
• دیر رسیدن فردی که اوردوز کرده به مراکز درمانی

عوارض اوردوز

در صورتی که خدمات پزشکی و درمانی به موقع برای فردی که اوردوز کرده است انجام شود ممکن است از خطر مرگ نجات یابد. با این حال عوارض کوتاه مدت و بلند مدت زیر می تواند برای فرد رخ دهد.

• مشکلات عاطفی و روانی بعد از نجات از مرگ
• عوارض عصبی ناشی از سکته مغزی
• آسیب به کبد
• آسیب به سیستم قلبی-عروقی به دلیل حمله قلبی
• افزایش احتمال خود کشی و اوردوز در آینده
• مشکلات و آسیب های روحی و روانی

درمان اوردوز

به طور واضح باید گفت که روش مطمئن برای درمان خانگی اوردوز وجود ندارد. فردی که اوردوز کرده است باید هرچه سریعتر به اورژانس و مراکز پزشکی منتقل شود. مصرف بیش از حد برخی مخدر ها باعث رفتار توام با خشونت در فرد می شود. بنابراین مراقب خود و بیمار باشید.

درمان اوردوز به ماده مخدر یا دارویی که مصرف شده است بستگی دارد. پزشک و کادر درمان با بررسی سریع حال بیمار می توانند میزان وخامت حال فرد مشکوک به اوردوز را تشخیص دهند. در این شرایط اطلاعات راجع به نوع ماده مصرفی، زمان و مقدار مصرف و مشکلات پزشکی پیشین بیمار می تواند به روند درمان کمک کند.

معمولا بسته یا قوطی دارو یا بقایای ماده مخدر می تواند اطلاعات لازم را در اختیار تیم درمان قرار دهد. برای درمان اوردوز اغلب اقدامات زیر انجام می شود:

• معده بیمار با گذاشتن لوله شستشو داده می شود تا دارو و مواد سمی جذب نشده به صورت مکانیکی از معده خارج شده و جذب بدن نشود.
• در برخی موارد به بیمار کربن فعال (charcoal) داده می شود. این ماده به مواد باقی مانده در معده متصل شده و مانع از جذب آن ها توسط معده و روده و ورود مواد سمی به خون می شود.

مواد سمی جذب شده توسط کربن ار طریق مدفوع دفع می شوند، لذا همراه به کربن فعال به بیمار داروی مسهل نیز داده می شود.

• برخی افراد در اثر اوردوز رفتار خشن و تهاجمی از خود بروز می دهند. این بیماران تا زمانی که اثر اوردوز در بدن آن ها از بین برود نیازمند بازدارنده فیزیکی و داروی آرامبخش هستند.
• برای کسانی که دچار مشکل تنفسی شده اند، لوله ای در مجارای تنفسی قرار داده می شود تا بیمار قادر به نفس کشیدن باشد و پزشک بتواند در حین سم زدایی از ریه ها محافظت نماید.
• در برخی موارد نیز لازم است بیمار داروی پادزهر و از بین برنده تاثیر ماده ای که مسبب اوردوز شده است را دریافت نماید. تصمیم گیری در مورد این اقدام و نوع پادزهر به نظر پزشک و نوع ماده مصرفی بستکی دارد.

به عنوان مثال داروی نالوکسان تاثیر بسیاری از مسکن‌ ها و مواد مخدر از جمله هروئین، کدئین، تریاک، مورفین، اکسی ‌کدون، هیدروکودون، هیدرومورفون، فنتانیل، کارفنتانیل، متادون و بوپرنورفین (ب۲) را کاهش داده و از بین می برد.

در واقع نالوکسان پرکاربردترین دارو برای رفع اثر اوردوز است. این دارو  تاثیر مواد مخدر بر مغز را خنثی کرده و تنفس را به حالت عادی برمی‌ گرداند تا فرد هوشیاری خود را دوباره به دست آورد.

بیشتر بخوانید: معرفی بهترین آرامبخش برای ترک اعتیاد

اوردوز چگونه باعث مرگ می شود؟

اوردوز یا بیش مصرفی مواد مخدر و داروها تاثیر مستقیم بر بخش های مختلف بدن دارد. این تاثیر اغلب به صورت اختلال در فعالیت های بدن خود را نشان می دهد و می تواند موجب مسمومیت شدید و حتی مرگ شود.

حملات قلبی، سکته مغزی و مشکلات شدید تنفسی ناشی از اوردوز رایج ترین دلایل مرگ به علت اوردوز هستند. فردی که اوردوز کرده است کنترل ذهن، افکار و رفتار خود را ندارد به همین دلیل می تواند با آسیب به خود، قاتل خودش شود.

اوردوز مواد مخدر با کند کردن سرعت تنفس مانع از تنفس ارادی شده و تنفس طبیعی را از کار می اندازد. به این ترتیب در تبادل گازهای حیاتی بدن اخلال ایجاد شده با افزایش کربن دی اکسید خون، بدن در معرض خطر مرگ قرار می گیرد.

بیش مصرفی همچنین موجب افت فشار خون، کاهش ضربان قلب و ایجاد رفلاکس معده می شود و از این طرق نیز خطر مرگ به دلیل حمله قلبی، سکته مغزی و خفگی افزایش می یابد.

حتما بخوانید: بهترین مرکز ترک اعتیاد به الکل

سخن پایانی

دورنما و عوارض کوتاه مدت و بلند مدت اوردوز در افراد مختلف به ماده مخدر یا داروی مورد استفاده بستگی دارد. اوردوز در بسیاری از افراد با موفقیت و بدون عوارض شدید و جدی درمان می شود.

اما برخی مواد، آسیب های موقت یا دائمی به اندام های بدن وارد می کنند. آسیب هایی که مادام العمر با فرد همراه بوده و مشکلات دیگری را نیز به دنبال دارند. اختلال در فعالیت کبد، کلیه، ریه، قلب و آسیب های مغزی اثرات منفی مخربی هستند که اوردوز در بدن ایجاد می کند.

لذا پیشگیری و خودداری از بیش مصرفی خواسته یا ناخواسته داروها و مواد مخدر در زندگی خود و اطرافیان اهمیت ویژه ای دارد باید مورد توجه جدی قرار گیرد.